Өмір мәйегі – мәдениетте

Қазіргі уақытта облыстың әлеуметтік-мәдени инфрақұрылымына 571 мемлекеттік мәдениет және архив ұйымы кіреді. Сала қызметі тұрақты шығармашылық ізденіске, инновациялық жобаларды, жаңа технологияларды енгізу бойынша жүйелі жұмысқа, стандартты емес нысандар мен әдістерді іздеуге бағытталған. Бұл оң өзгерістерге, міндеттерді шешуге, жоспарларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Қарағанды облысының аумағында тарихи және мәдени мұраны сақтау және іске асыру мақсатында 2022 жылы Алтын Орда дәуіріне жататын Ұлытау ауданындағы Талмас ата кесенесіне ғылыми-археологиялық зерттеулер жүргізу нәтижесінде табылған материалдар бойынша ғылыми-зерттеулер жүргізілді. Жұмыс барысында төрт қорымда адам сүйектерінің қалдықтары, киім-кешек (бас киім, сыртқы киім, етік), қару-жарақ, тұрмыстық заттар табылды. Vilnius Radiocarbon физикалық және технологиялық зерттеулер орталығында сүйек қалдықтары бойынша (Вильнюс қ., Литва) С14 радиокөміртекті талдаулар жүргізілді және ескерткіштің хронологиялық уақыты (XIII-XIV ғ.) белгіленді. Бұл табылған заттардың Алтын Орда дәуіріне жататындығын көрсетеді.

2021 жылы ҚР СІМ-не Еуропадағы қазақтар қауымдастығынан Қарағанды қаласында Ашаршылық құрбандарына ескерткіш орнату туралы өтініші келіп түсті. Қарағанды қаласы әкімдігінің және мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының қолдауымен, Германиядан келген мүсінші Жармұхамет Тілеген үш ай бойы ескерткіш жасап, 2022 жылдың 31 мамырында Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні ҚР Тәуелсіздігінің 10 жылдығы саябағында облыстың ресми өкілдері, Еуропадан келген қазақтар қауымдастығы өкілдерінің, қоғам қайраткерлерінің, тарихшылар мен өлкетанушылардың қатысуымен ескерткіш салтанатты түрде ашылды.

2022 жылы Республика күні қарсаңында облыс әкімі 40 мәдениет және өнер қызметкеріне Доскей кентіндегі пәтерлердің кілтін табыс етті. Пәтерлерді жас мамандар, көп жылдар бойы осы салада жұмыс істеген музыканттар мен актерлер алды. 2021 жылы мәдениет қызметкерлеріне Саран қаласы мен Ақтас кентіндегі 30 пәтердің кілті табыс етілді.

Өткен жылы мәдениет және өнер ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайту мақсатында Е.Рахмадиев атындағы Академиялық симфониялық оркестрге, К.Станиславский атындағы облыстық театрға, С.Сейфуллин атындағы театрға және балалар мен жасөспірімдерге арналған Теміртау театрына үрмелі музыкалық аспаптар сатып алынды.

2022 жылы «Ұлттық рухани жаңғыру» ұлттық жобасының «Мәдениет объектілерімен және қызметтерімен қамтамасыз етілуінің өсуі, оның ішінде шалғай аудандарда» көрсеткіші шеңберінде (1 реконструкция, 59 жөндеу) 1 млрд. 29 млн. теңге сомасына 60 мәдениет объектісінде 124 жұмыс орнын құру көрсеткішімен құрылыс және жөндеу жұмыстары жүргізілді. «Ауыл – Ел бесігі» жобасы аясында Абай ауданы Құрма ауылының ауылдық клубы қайта жаңартылды, Осакаров ауданы Молодежный кентінің КДО ғимараты күрделі жөндеуден өтті.

Республикада жарияланған Балалар жылы аясында Мәдениет және өнер ұйымдары 180 мыңнан астам баланы қамтитын 1 157 іс-шара өткізді. Олардың ішінде Қарағанды және Теміртау қалалары әкімдіктерінің «Барлығына арналған өнер» жобасын атап өткім келеді. Осы жобаның арқасында оқушылар жыл бойы театрларға, концерт залдарына, музейлерге тегін барды. Барлығы 40 мыңнан астам оқушы мен студент қамтылды. Балалардың бірегей қабілеттерін анықтау және ашу мақсатында «Сарыарқа» телеарнасында «Керемет» балалар телевизиялық таланттар жобасы іске асырылды. Жобаға үш жастан 12 жасқа дейінгі 17 бала қатысты. Жыл бойы облыстық «Сарыарқа» телеарнасында екі бағдарлама шығып, балаларға арналған ойын-сауық бағдарламаларының тізімін толықтырды.

Халық шығармашылығын сақтау және дамыту мақсатында жыл бойы фестивальдер, байқаулар өткізілді. Мәди Бәпиұлы атындағы  V дәстүрлі орындаушылар байқауы, облыстың қалалары мен аудандары арасындағы «Сарыарқа әуендері» халық шығармашылығы байқауы, қарттар арасында «Өнерім – өмірім» облыстық шығармашылық байқауы, «Бұқарекең жырлайды» облыстық мәнерлеп оқу байқауы және т. б.

Дәстүрлі фестивальдер мен байқаулармен қатар мәдениет және өнер қайраткерлерінің мерейтойлық күндері аясында келесі іс-шаралар жүзеге асырылды. Әнші, Қазақстан мен КСРО Халық әртісі, Халық қаһарманы Роза Бағланованың 100 жылдығы аясында «Ақмаңдайлым» облыстық вокалдық байқауы, Ахмет Байтұрсыновтың 150 жылдығына арналған жас айтыскерлер арасында «Армысың, әз Наурыз» облыстық ақындар айтысы өткізілді, Қазақ КСР Халық әртісі Шолпан Жандарбекованың 100 жылдығын мерекелеу аясында облыстық халық көркемөнерпаздар театр ұжымдарының байқауы өтті. Байқауға Ақтоғай, Жаңаарқа, Қарқаралы, Шет, Ұлытау аудандарының 10 халық көркемөнерпаз ұжымы қатысты. Жеңімпаздарды марапаттау Қарқаралы қаласының Мәдениет үйінде өтті, 2022 жылдың қыркүйегінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен Шолпан Жандарбекова есімі берілді.

2021 жылдың мамыр айынан бастап республикада төрт жастан 18 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдерді мемлекеттік шығармашылық тапсырыс жолымен үйірмелермен қамту жобасы іске асырылуда. Бүгінгі таңда мемлекеттік шығармашылық тапсырыс шеңберінде 24 бағыт бойынша 4 827 баланы қамтитын 144 үйірме жұмыс істейді: хореография, вокал, поэзия, кескіндеме, сурет, актерлік өнер, музыкалық аспапта ойнау, қолданбалы шығармашылықпен айналысу және т.б. мемлекеттік шығармашылық тапсырыс шеңберінде қызмет көрсету бойынша 57 жеткізуші тіркелген. Шығармашылық тапсырыс бойынша үйірмелер Қарағанды (109), Теміртау (31), Шахтинск (3), Саран (1) қалаларында жұмыс істейді.

2022 жылы С.Сейфуллин атындағы академиялық қазақ драма театрының 90 жылдығын, облыстық тарихи-өлкетану музейінің 90 жылдығын, Кеншілер мәдениет сарайының 70 жылдығын, Теміртау мәдениет сарайының 50 жылдығын мерекелеу аясында іс-шаралар өтті. Облыс тұрғындары үшін – бұл Қарағанды қаласының көрнекті орындары, отбасымен демалуға болатын мәдениет ошақтары.

Жастар арасында жаңа мәдениетті және оның дарынды өкілдерін ілгерілету мақсатында облыстың рок-топтарының, рэп-орындаушылар мен заманауи шеберлерінің қатысуымен жыл сайынғы «Жастар әлемі IX» облыстық жастар фестивалі, Теміртау және Қарағанды қалаларында облыстың аудандары мен қалаларынан 13 команданың қатысуымен «КВН» және «Стендап» номинациясы бойынша 10 жеке орындаушы М.Тоқмырза атындағы сатира мен әзіл-сықақ фестивалінде өнер көрсетті. 2022 жылы Теміртау және Шахтинск қалаларының әкімдіктері көркемөнерпаздар би ұжымдарының (анс. «Глория», «Вдохновение»), эстрада орындаушылары, Грузиядағы халықаралық конкурстағы КВН командалары, Кардица қаласында өткен 54-ші Халықаралық мәдениет фестивалі (Греция), Новосибирск қаласында (Ресей), Алматы және Астана қалаларында өнер көрсетті.

Репертуарды жаңарту үшін жыл сайын облыстық бюджеттен жаңа театр қойылымдарына қаражат бөлінеді. Биыл төрт облыстық театр сахнасында 26 спектакль қойылды, оның ішінде 12 балалар ертегісі. Жаңа театр қойылымдарының ішінде Шерхан Мұртазаның 90 жылдығына орай қойылған «Текебұрқақ» пластикалық-морфоза жанрындағы қойылымды, Мұхтар Әуезовтің 125 жылдығына арналған «Қаракөз» спектаклін атап өтуге болады.

Қаланың имидждік іс-шараларының бірі – «Жұлдыздар аллеясында» жұлдыздың ашылу салтанаты. Атаулы белгі Қарағанды облысы Шет ауданының тумасы, КСРО Халық әртісі, ҚазКСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, композитор Сыдық Мұхамеджановқа лайық деп танылды.  Жұлдыздың ашылу салтанатына композитордың қызы Лейла Мұхамеджанова, ҚР еңбек сіңірген қайраткері, композитор Серік Еркінбеков, ҚазКСР еңбек сіңірген әртісі Кенжеғали Мыржықпаев, Қазақстан Композиторлар одағының төрағасы Серік Әбдінұров қатысты.

XI халықаралық оперетта және «DosStar» мюзикл фестивалі, «Кукляндия» Халықаралық қуыршақ театрлары фестивалі және «Музыкалық Сарыарқа» халықаралық фестивалі сияқты халықаралық жобалардың өткізілуін атап өтпеуге болмайды. Бұл фестивальдерге Италия, Бельгия, Ресей, Беларусь музыканттары, Бішкек қаласы мэриясының қырғыз халық аспаптар оркестрі, ҚР Халық әртісі Жания Әубәкірова, Вероника Покровская (Ресей), Дэвид Герингас (Литва), Салтанат Дәулетханова (Астана қ.), Сардор Примов (Өзбекстан) қатысты.

«Ауылым – алтын бесігім» ақпараттық-мәдени керуені аясында кәсіби ұжымдармен Ақтоғай, Бұқар жырау, Нұра, Осакаров, Шет аудандарының шалғай ауылдарында 39 концерт өткізілді. 17 мыңнан астам көрерменге қызмет көрсетілді.

Есепті кезеңде 79 қайырымдылық концерттері мен спектакльдер көрсетілді. Қамту 18 мыңнан астам адамды құрады.

Кітапханалар дәстүрлі және инновациялық қызмет түрлерін пайдалана отырып, халық арасында кітап пен оқуды ілгерілетуге ықпал ететін түрлі форматтағы іс-шаралар өткізеді. «Объективте – Қарағанды» жастар библиофотокроссы, жазушы, этнограф А.Сейдімбектің 80 жылдығына арналған «Арқа даласы – Ақселеу әлемі» облыстық буктрейлерлер байқауы, балалар жазушысы М.Қаназовтың 80 жылдығына арналған «Сиқырлы бояулар» Халықаралық балалар кітап иллюстрациялары байқауы, бейімделген театрландырылған шағын-қойылымдар «Театр, барлығына!». Төрт жылдан бері Абай атындағы облыстық балалар кітапханасымен «Сарыарқа» телеарнасында табысты жүзеге асырып келе жатқан «Жетістік формуласы» телевизиялық жобасын ерекше атап өткім келеді. Бағдарлама аясында Қарағанды қаласының мектептері мен колледждерінің оқушылары мен әртүрлі кәсіптердегі табысты адамдармен кездесулер өтті, олар жасөспірімдерге өмірдегі дұрыс бағдарларды қалай таңдауға кеңес береді, табыс тек материалдық әл-ауқат қана емес, сонымен қатар рухани және адамгершілік құндылықтардың, белсенді азаматтық ұстанымның, рух күшінің болуы екенін түсінуге көмектеседі.

Мүмкіндігі шектеулі жандарды қолдау мақсатында Зағиптар мен нашар көретіндердің мәдениет үйі ақын, жазушы, драматург Мұхтар Шахановтың 80 жылдығына арналған «Откровения» атты облыстық драмалық шығармашылық фестивалін өткізді. Бұл фестиваль зағип және нашар көретін адамдарға монологты орындау арқылы өзін актер ретінде көрсетуге мүмкіндік берді. Сондай-ақ, көру қабілеті бұзылған балаларды оңалту мақсатында QR кодтарын қолдану арқылы ертегілер аудиокітаптарының жинағы шығарылды, оны облысымыздың танымал әртістері дыбыстады.

«Сарыжайлау» мемлекеттік кинотеатрының негізгі қызметі қазақстандық киноиндустрияның шығармашылық жобаларын және мемлекеттік тілдегі фильмдерді белсенді насихаттау болып табылады.

2022 жылы 2553 сеанс өтті, оған 139 349 көрермен қатысты, оның ішінде келушілер саны 54209 адам болатын қазақстандық фильмдердің 862 сеансы. Балалар үшін 1062 сеанс көрсетілді, 54391 бала қатысты.

Қарағанды облысында 15 мемлекеттік архив жұмыс істейді, онда 2023 жылғы 1 қаңтарға 5779 қор сақталады, бұл 2 млн. 347 мыңнан астам сақтау бірлігін құрайды. 2022 жылы облыстың мемлекеттік архивіне 15 мыңнан астам іс қабылданды 2022 жыл ішінде 150 мыңға жуық архивтік құжат пайдаланылды. Ағымдағы кезеңде Е-архив жүйесіне 4 159 қор, 8 522 тізімдеме, 757 ұйым – ҚР ҰАФ жинақтау көздері, 256 626 іс енгізілді. 2022 жылы облыстың мемлекеттік архивтерінде 12 109 бірлік 963 891 парақ цифрландырылды.

Жыл сайын мәдениет және өнер ұйымдары биыл Түркістан қаласында өткен ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің «Рухани қазына – 2022» республикалық фестиваліне қатысады. 18 номинация бойынша 21-ден астам жұмыс берілді. «Үздік экспозиционер 2022» номинациясының жеңімпаздары Теміртау қалалық тарихи-өлкетану музейінің суретшісі, «Ерекше қажеттіліктері бар адамдарға арналған үздік кітапхана» номинациясы бойынша Зағип және нашар көретін азаматтарға арналған облыстық арнайы кітапханасы лауреат атанды. Ұлытау ауданының Жезқазған музейі мен мәдениет үйінің қызметкерлері екі номинацияға ие болды.

2022 жылы облыс театрлары сыйлықтар мен фестивальдердің марапаттарымен марапатталды, осылайша, Қазақстан Театр қайраткерлері одағының «Еңлікгүл» республикалық театр сыйлығында Академиялық музыкалық комедия театры «Үздік театр» номинациясы бойынша марапатталды; К.Станиславский атындағы орыс драма театры «Үздік ұжым» номинациясы бойынша Қазақстанның үздік бес театрының қатарына енді; С.Сейфуллин атындағы академиялық қазақ театрының режиссері А.Салбанов КСРО Халық әртісі Шолпан Жандарбекованың 100 жылдығына арналған Қазақстанның XXVIII Республикалық драма театрларының фестивалінде «Текебұрқақ» спектаклін қойғаны үшін «Үздік режиссер» номинациясы бойынша марапатқа ие болды; Теміртау балалар мен жасөспірімдер театры «Коляда-plays» (Ресей) фестивалінде «Екінші пландағы үздік әйел рөлі» номинациясы бойынша марапатқа ие болды.

Жалпы, 2022 жыл пандемиядан кейінгі кезеңде мәдениет саласы үшін жемісті болғанын атап өткен жөн. Жыл сайын жаңа биіктер бағындырылып, алдымызда жаңа перспективалар ашылуда.

2023 жыл Бұқар жыраудың 355 жылдығына арналған «Бұқарекең жырлайды» республикалық оқулары; Қоянды жәрмеңкесінің 175 жылдығын мерекелеу аясында тарихи қайта құру фестивалі; Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, С.Сейфуллин атындағы академиялық қазақ драма театрының актері Кеңес Жұмабековтің бенефисі сияқты мерейтойлық күндерге арналған іс-шараларға толы; Қали Байжанов атындағы концерттік бірлестіктің 85 жылдығын, академиялық музыкалық комедия театрының 50 жылдығы және Абай атындағы облыстық балалар кітапханасының 70 жылдығын мерекелеу аясындағы іс-шаралар.

Сондай-ақ, биыл облыс халқына қызмет көрсету үшін К.Станиславский атындағы драма театрына, С.Сейфуллин атындағы драма театрына және балалар мен жасөспірімдерге арналған Теміртау театрына үш жайлы автобус сатып алуға қаражат бөлінді.

Мәдениет және өнер қызметкерлері өздерінің шығармашылық әлеуетін, барлық тәжірибелері мен дағдыларын алға қойылған міндеттер мен мақсаттарға жету үшін пайдаланады деп сенеміз. Белгілі бір нәтижелерге қол жеткізе отырып, біз осымен тоқтап қалмауға, облыстың және жалпы елдің бай рухани әлеуетін көбейтуге ниеттіміз.

Еркебұлан ЖҰМАКЕНОВ,

облыстың мәдениет, архивтер және

құжаттама басқармасының басшысы